این نوشته ویراستاری نشده است
چرا برخی طلاب محترم به
تحقیقات میدانی تمایل نشان نمی دهند؟
مقدمه
امروز، حوزه و طلّاب باید به روشهای جدید
پژوهش روی آورده، همگام با پیشرفت علوم و فنون، دانش و مهارت خود را به روز نماید.
تحولات گوناگون جهان امروز و تغییرات سریع عصر انفجار اطلاعات، بروز آسیبهای نوپدید
اجتماعی و اخلاقی و روانی (اینترنت، ماهواره، بد حجابی و حجاب
زدایی به روش نوین، عرفان های کاذب و خرافهای و...)، گسترش روز افزون
فعالیت های دانشگاهی و آموزشی دنیا، اندیشهها و روشهای نوینی را میطلبد تا حوزه
همچنان سکّاندار عرصه تبلیغ و پژوهش باقی بماند.
دشمنان اسلام با دارا بودن
قابلیتها و مهارت های متنوع، فقط به نشر و پژوهش آثار کتابخانهای برای حمله به
مقدسات و تفکرات مذهبی بسنده نمیکنند. آنها با شیوههای نوین و با صرف هزینههای
گزاف و برنامههای کوتاه مدت و میان مدت و بلندمدت برای نیل به اهداف شوم خود به
سبک میدانی و در متن جامعه و فرهنگ و اجتماع تلاش میکنند. به نظر میرسد فقط
نشستن در کتابخانه و غرق در سکوت بیاطلاعی از تحولات روز نباید تمام اوقات یک
طلبه را پر نماید. در چنین دنیایی طلبه امروزی باید به همه مهارتهای پژوهشی اعمّ
از میدانی و کتابخانهای، فراگیری تکنیکهای آماری و محاسباتی تحقیق، استفاده از
رایانه، استفاده از سیستمهای اطلاعاتی و بهرهبرداری از فضاهای سایبری، محیطهای
مجازی و سایتها و وبلاگ ها و ... مسلّح شود تا در خط مقّدم دفاع از اسلام و جهانیسازی
اسلام ناب محمّدی انجام وظیفه نماید.
اهمیت
تحقیق میدانی در آیات و روایات
در اسلام نیز تأکیدات زیادی بر تحقیق و تتبع
و شده که بیان مستندات روایی و قرآنی آن در این گفتار نمیگنجد. تمیمی آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و
دررالکلم، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1366، اول، ص10. خطبه 108 نهج البلاغه
امام علی(ع) می‌فرماید: «لَا سُنَّةَ
أَفْضَلُ مِنَ التَّحْقِیقِ»؛هیچ سنتی
بهتر از تحقیق نیست.
گاهی تحقیق را پر منفعت‌ترین چیزها به حساب می‌آورد
که البته مراد تنها منفعت مادی نیست، در حدیث دیگری آن حضرت می‌فرماید: «لَا یَنْفَعُ
اجْتِهَادٌ بِغَیْرِ تَحْقِیقٍ»؛ تلاش
بدون تحقیق سودی ندارد.
اولین
کسانی که باید به این دستور عمل کنند، آنانی هستند که نزدیک‌ترین شخص به آن حضرت
باشند و جز طلبه‌ها و حوزه‌های علمیه چه کسانی میتوانند به آن حضرت نزدیک‌تر
باشند؟ از این رو، باید طلاب محترم یکی از وظایف خویش را تحقیق و پژوهش بدانند.
با دقت در برخی آیات و روایات مشخص میشود
اسلام در مورد انجام تحقیق میدانی سفارشات زیادی کرده است. با تحقیق عمیق در سیره
نبوی و علوی سبک رفتاری میدانی مبلغان اولیه اسلام روشنتر میشود. وجود سورههای
مدنی و مکی، اهمیت به اجتماع و جامعه، الگوهای رفتاری عملی و بسیاری از موارد دیگر
سرنخهایی از اهمیت دین مبین اسلام با نگرش میدانی و تحقیق میدانی است. حتی ابتدا آیات
وحی تئوریک
نازل گردید تا بلافاصله پس از توحید نظری، توحید عملی متجلّی گردد.
حضرت
امیر (ع) در خطبه 108 نهج البلاغه در مورد سیره و روش حضرت رسول (ص) میفرمایند:
طَبِیبٌ
دَوَّارٌ بِطِبِّهِ، قَدْ اَحْکَمَ مَرَاهِمَهُ، وَاَحْمَى
مَوَاسِمَهُ، یضَعُ مِنْ ذَلِکَ حَیثُ الْحَاجَةُ إِلَیهِ،
مِنْ قُلُوبٍ عُمْی، وَ آذَانٍ صُمٍّ، وَ اَلْسِنَةٍ بُکْمٍ ... .
(حضرت رسول صلی الله علیه و
آله) طبیبى است که در میان بیماران مىگردد، تا دردشان را درمان کند. داروها و
مرهمهاى خود را مهیا کرده است و ابزار جراحى خویش گداخته است تا هر زمان که نیاز باشد آن را بر
دل هاى نابینا و گوشهاى
ناشنوا و زبانهاى ناگویا برنهد.
هرچند
تکمیل بحث در این مورد خود مقاله مفصلی را میطلبدولی در بررسی
نکات و درسهای کاربردی این خطبه فقط به
جدول زیر اکتفا میشود:
|
نکته اساسی این روایت
|
نتیجه نهایی تعمق در نکته
|
|
بیماری در جامعه زیاد است
|
مسائل
پژوهشی
|
|
بیماری هم زیاد است
|
طبیب
سیار و دائم التحقیق
|
|
بیمار و بیماری در متن جامعه وجود دارند
|
نگرش
میدانی
|
|
طبیب باید به دنبال بیمار برود
|
محقق
به دنبال مسئله برود
|
|
طبیب باید همیشه آماده باشد
|
مسلّح
به ابزار پژوهش
|
|
طبیب باید همه روشها را بداند
|
هم میدانی
و هم کتابخانه ای
|
با توجه به اهمیت تحقیق و تحقیق میدانی از منظر اسلام اکنون
این سؤال مطرح است که چرا تمایل و گرایش برخی طلاب و مدارس علمیه به تحقیق میدانی
پایین است؟ در پاسخ به این سؤال آسیبهای مربوط به دو دسته زیر تقسیم میشود
الف) موانع ارگانیکی: این دسته از محدودیتها
مربوط به نیروی انسانی یا عوامل انسانی است که به نحوی در گرایش حوزه به تحقیق میدانی
دخیل هستند. این عوامل به شرح زیر است:
1)
محقق: به دلیل این که روش
تحقیق میدانی به طور معمول در حوزه و بین دروس حوزوی ارائه نمیشود تحقیقات میدانی
برای طلّاب تازگی دارد. هر چند طلاب در سطوح مختلف درسی به نام روش تحقیق را میگذارنند
متأسفانه با انجام کار میدانی همراه نیست. در واقع فقدان دانش و آگاهی طلاب از روش
تحقیق میدانی یکی از محدودیتهاست.
2)
استاد راهنما و استاد
مشاور: اساتید محترم راهنما و مشاور و داور در واقع خود از دانشآموختههای
حوزه هستند که پس از طی سطوح بالاتر به این مقام دست یافتند. بیشتر این اساتید
نگرش میدانی ندارند و طلبه محقق رابه سمت تحقیق میدانی راهنمایی نمیکنند یا شاید
نمی توانند راهنمایی کنند. طلبه محقق علیرغم علاقه به تحقیقات میدانی، با مشاهده
عدم همراهی و همکاری اساتید و فقدان دانش و مهارت آنها و مشکلات دفاعیه، از تحقیقات
میدانی فاصله می گیرد و به روش کتابخانهای اکتفا می کند.
3)
ارزیاب و داور: گاهی اوقات تحقیق میدانی
ضعیفی انجام می شود، ولی ارزیابی کننده نهایی وجود ندارد تا معایب کار را اعلام
نماید. داور یا ارزشیابی کننده که قضاوت جلسه دفاعیه را به عهده دارد باید خود
دارای مهارتهای روش تحقیق میدانی باشد تا تعدیلات لازم در تحقیق صورت گیرد. این
موضوع موجب شده است تا طلابی که یک تحقیق میدانی ضعیفی تألیف کردند از اشکالات
کارشان مطلع نشوند و مهارتهای تحقیق میدانی به اشتباه در اذهان طلاب تثبیت شود و
در آینده به راحتی رفع نگردد.
4)
معاون پژوهش: یکی عوامل انسانی بسیار
مؤثر در ایدهپروری و نگرشسازی در طلاب برای سوق دادن آنها به تحقیقات میدانی،
معاونت محترم پژوهش است. بسیاری از مراحل اداری تهیه طرحنامه و ... طلبه محقق با
این مسئول ارتباط برقرار میکند. عدم تأکید و عدم همراهی و همکاری و راهنمایی این
معاونت، موجب دوری طلاب از تحقیقات میدانی
میشود.
5)
اساتید و مدرسین روش
تحقیق در مدرسه: اساتید روش تحقیق میدانی همیشه در مدرسه حضور ندارند. آنان
مانند سایر اساتید دروس دیگری هم تدریس می کنند و برنامه تدریس منسجمی را اجرا می
کنند. هیچ استادی، فقط استاد روش تحقیق نیست. هر چند این جمله تا حدودی اغراق آمیز
است، ولی در برخی مدارس گاهی مشاهده میشود که با وجود اتمام تحصیل یک طلبه در سطوح
مختلف و گذشت چند ماه یا بیشتر، به دلیل عدم حضور استاد راهنما، هیچ تحقیق پایانی
توسط طلبه صورت نمی گیرد. گاهی اوقات هم اساتید فرصت ندارند یا در مدرسه حضوری
کمرنگ دارند و طلبه به استاد دسترسی نداشته است. این مشکل حتی در تحقیقات کتابخانه
ای هم مطرح است.
6)
سبک مدیریت: برخی مدیران مدارس علمیه
در خصوص برنامه ریزی کلان مدرسه به ترویج روش تحقیق میدانی در مدرسه کمتر توجه می
کنند. انتخاب اساتید غیر نخبه و نیروهای انسانی غیر ماهر که خود نیاز با یادگیری
روش تحقیق میدانی دارند یا عدم اتخاذ تصمیمات حمایتی و تشویقی و تنبیهی شدت این
مشکل را بیشتر خواهد کرد. در برخی از مدارس علمیه، مدیریت محترم حتی از صدور و
امضای برگ معرفینامه برای حضور طلبه محقق میدانی در سازمانی دیگر برای تحقیق از
موضوع مورد علاقهاش (و کاملاً مرتبط با علوم حوزوی) امتناع میورزد. سبکهای مدیریت
بسته و محافظهکارانه و عدم تمایل به تعامل پژوهشی با برخی نهادها و... این مشکل
را تشدید می کند.
ب) موانع غیر ارگانیک (مکانیکی): این دسته از عوامل مربوط قوانین، تجهیزات و... است که به عوامل غیر انسانی
اشاره دارد. برخی از این موانع به شرح زیر هستند:
1) فقدان زمینه های فرهنگی عمومی: نگرش برخی حوزویان به مقوله تحقیق بر پایه اهمیت تحقیقات کتابخانه ای است و
بر این دیدگاه تأکید دارند که انجام تحقیقات میدانی برای حوزه لزومی ندارد. هرچند
خود این نگرش به عنوان یک فرهنگی عمومی در بین طلاب و اساتید حوزه گستره قابل توجهی
دارد اما دلایل متعددی در ساختاریابی این طرز تلقی دخیل هستند. برخی محققین
کتابخانه ای مطالعات دقیقی و عمیقی از سبک تبلیغی در سیره نبوی یا سیره علوی و سایر
معصومین علیهم السلام ندارند و از مستندات قرآنی و روایی در این خصوص آگاهی کامل
ندارند. این نگرش موجب شده است تا اهمیت تحقیقات میدانی برای حوزه و طلبه هر روز
کمرنگتر شود.
2) وجود برخی قوانین و مقررات: در بیشتر مدارس قوانین مدونی برای تهیه طرحنامه و نحوه تکمیل و دفاع از یک
تحقیق یایانی میدانی وجود ندارد. راهنماهای موجود در مدارس بر اساس تحقیق کتابخانه
ای تنظیم شده است و نکات بسیار اندکی در خصوص انجام مراحل تحقیق پایانی میدانی در
آن درج گردیده است. طلبه محقق میدانی به دلیل ابهام این مقررات یا فقدان قوانین
مدون و روشن از تحقیقات میدانی گریزان است. تأکید زیاد در داشتن سطوح حوزوی بالا و
ملبس بودن به لباس شریف روحانیت و بسیاری از محدودیتهای مقرراتی و آموزشی و پژوهشی
در گروه این مشکل دسته بندی میشود.
3) فقدان طرحنامه تحقیق میدانی: با مطالعه فرم های خام طرحنامه بیشتر مدارس علمی مشخص می شود که انجام تحقیق
میدانی اصلاً مورد نظر نیست. این فرمها بر اساس منزلگاه ها و مراحل فرآیند تحقیقات
کتابخانه ای تنظیم می شود و در اختیار طلبه محقق قرار گرفته می شود. با فقدان فرم های
کارآمد برای تحقیق میدانی طلاب محقق، محلی از اعراب برای این گونه تحقیقات تصور نمی
کند!
4) فقدان بانک موضوعات میدانی: بیشتر طلاب محقق و حتی برخی اساتید بر این نگرش هستند که دروس و علوم حوزوی و
مباحث معارف اسلامی، فقط به موضوعات کتابخانه ای مرتبط است. در این خصوص این ادّعا
باید به مقالاتی که در تأکید اسلام به روش میدانی توسط محققان تألیف شده، رجوع
کرد. تابلوی اعلانات بسیاری از مدارس علمیه سرشار از عناوین جذاب و پربار کتابخانه
ای است که طلاب باید در این راستا عمل کنند. هر چند بیشتر این موضوعات پیشنهادی
هستند ولی موضوعات میدانی محلی از اعراب ندارد. معاونت محترم پژوهش لیستی از
موضوعات میدانی که بر اساس مسایل بومه و منطقه ای و در توان طلاب است را در معرض
محققین میدانی به معرض نمایش نمی گذارد. بنابراین هیچ جرقه ذهنی و مطالعات اکتشافی
توسط طلبه برا تحقیقات میدانی صورت نمی گیرد. بسیاری از معاونان در موضوع سازی میدانی
مهارت کامل ندارند و نیاز به مرور و مطالعه روش میدانی هستند.
5) فقدان یا ضعف حمایت مالی یا غیر مالی: مشکلات مالی و تجهیز منابع مالی در بیشتر مدارس وجود دارد. یکی از تفاوتهای
روش میدانی و کتابخانه ای بیشتر بودن هزینه تحقیق است. هزینه هایی مانند تهیه
پرسشنامه، مسافرت به برخی شهرها برای جستجوی منابع، هزینه های کامپیوتری و جستجوی
اینترنتی هزینه های آماری و تحلیل داده ها و هزینه مشاورات پژوهشی و ... باعث می
شود بیشتر طلاب محترم از تحقیق میدانی گریزان باشند. وقتی قلت معونه و قناعت به
عنوان فرهنگ رفتاری در طلبه تثبیت شده است وی هزینه تحقیق میدانی را مشکلی بزرگ
برای رسیدن به هدف پژوهشی می داند. عدم حمایت مالی یا فقدان مشارکت مالی مدرسه یا
عدم تقبل بخش اندکی از هزینه تحقیق میدانی توسط مدرسه موجب می شود طلاب محقق میدانی
از انجام پژوهش میدانی خود داری کنند. این در حالی است که دشمنان اسلام بودجه های
بین المللی کلانی را علیه دین اسلام در نظر می گیرند.
برگزاری بسیاری از تشویقات و ترغیبهای غیر مالی و بر گزاری
مسابقات و همایشها و کنفرانسها و فرخوانها
توسط مدارس علمیه و اعلام برترین ها، موجب تحریک اذهان طلاب و علاقه آنها
به موضوعات پژوهشی نوین می شود.
6) ضعف مهارت های علمی مرتبط: برخی از تحقیقات گسترده میدانی نیاز به محاسبات آماری دارد. سبکهای نمونه گیری
و تعیین حجم نمونه، و محاسبه برخی آماره ها و آزمونها بر پایه تکنیک های ریاضی و
آماری انجام می شود. البته وجود مشاوران آماری از شدت این مشکل کاسته است ولی درک
کامل نتایج ارائه شده توسط آمارگر و تفسیر و تحلیل آنها بای برخی طلاب مشکل است. این
مسئله باعث شده است تا عده ای از طلاب از تحقیقات میدانی فاصله بگیرند.
7) فقدان مهارت استفاده از رایانه: امروزه بدون استفاده از بسته های نرم افزاری، انجام تحقیقات میدانی بسیار مشکل
است. حتی انجام تحقیقات کتابخانه ای نیز به این گونه مهارت ها (مانند مهارت تایپ،
جستجوی اینترنتی، صحافی و ... ) نیاز دارد. مشکل بودن کاربری نرم افزارهای آماری و
عدم آموزش کافی توسط برخی مدارس و ...
باعث شده است تا برخی طلاب علاقه ای به تحقیقات میدانی نشان ندهند.
8) فقدان منابع در تحقیقات میدانی: کمتر تحقیق پایانی یافت می شود که به سبک میدانی انجام شود و در آرشیو اسناد
و کتابخانه های مدارس در دسترس باشد. اگر نمونه هایی بافت شود دارای اشکالات متعددی
است. گاهی اوقات موضوعی میدانی یافت می شود و طلبه ای به آن علاقه مند می شود ولی
منابعی به سبک میدانی در ارتباط با موضوع در مدرسه یا جایی دیگر موجود نیست. در
واقع فقدان آثار علمی میدانی در امروز کار محققین میدانی آینده را سخت تر می کند
همچنان که کم کاری و عدم تألیف آثار میدانی توسط محققین گذشته برای محققین میدانی
امروز مسایلی را ایجاد کرده است. اگر گذر
امور به همین صورت باشد، شدت مشکل را روز به روز افزایش می دهند.
9) نگرش تک بعدی یا تعصبی یا جانبداری: برخی طلاب بر این تفکر هستند که فقط باید در منابع حوزوی به جستجوی مباحث
مورد علاقه خود بپردازند و آنان علاقه چندانی به مطالعه دقیق آثار موسسات آموزشی غیر
حوزوی نشان نمی دهند. این تفکر بسته موجب شده است که بعضی از طلاب به مطالعات بین
رشته و پیوند به علوم مختلف توجه نکنند. این امر موجب می شود تا معارف اسلامی را
به سایر علوم بشری تسری پیدا نکند. عده ای از طلاب به منابع دانشگاهی در تحقیقات
خود اشاره ای نمی کنند و به مطالعات خود تعمق نمی بخشند. این نگرش باعث شده است که
نظر برخی نظریه پردازان کم ایمان یا بی ایمان داخل و خارج کشور بتوانند بر بدیع
بودن نظریات خود در علوم مختلف اصرار کنند و از کامل و اولی بودن دین اسلام بی
بهره باشند.
10)
فقدان منبع آموزشی کارآمد: برای آموزش روش تحقیق
میدانی با نگرش مطالعات دینی منابع مناسب و کارآمدی وجود ندارد. منبعی که فقط بر
فراگیری برخی مفاهیم اولیه روش تحقیق تأکید کند یا مطالب سنگینی را مطرح کند و به
جنبه عملی تحقیق توجه نکند اثری درر طلبه محقق میدانی ندارد. توزیع یک کتاب روش
تحقیق میدانی خوب هم بدون مدرس میدانی خوب بازهم اثربخشی لازم را ندارد.
11)
سبک برنامهریزی آموزشی: اساس پژوهش، آموزش
است. آموزش به عنوان ورودیهای اولیه به سیستم پردازش ذهن است. اگر این نوع مفاهیم
و سبک انتقال آنها به اذهان طلاب به روش مناسب صورت نگیرد نگرشی به تحقیق میدانی
در فرد به وجود نمی آورد. در بیشتر متون درسی فقط به جنبه مفهومی و کتابخانه ای
مباحث اشاره می شود. اساتید معزز به میدانی سازی و عملیاتی سازی مفاهیم ذهنی تأکید
چندانی ندارند. در بیشتر دروس فقط اخذ نمره کتبی ملاک ارزشیابی آموزشی است. طلبه
بعد از اتمام سطوح تحصیلی تازه به این فکر می افتد که باید تحقیق پایانی انجام دهد
که می تواند میدانی یا کتابخانه ای باشد. آموزش محوری و پژوهش محوری باید با هم
تلفیق شود تا اثربخشی بهتری داشته باشد. کیفیت متون و مباحث علمی، کثرت واحدها،
دشواری مطالب کتب اصلی حوزه و دیگر موضوعات مشابه باعث می شود که طلبه محترم فقط
در پی گذراندن واحدها و دروس باشد و حین تحصیل از پژوهش و تحقیق میدانی غافل شود.
برخی پیشنهادات
و راهکارها
با دقت در
آسیب های فوق، به راحتی می توان راه حل آنها را تشخیص داد و به مرحله اجرا گذاشت.
با این وجود اگر موارد زیر در تصمیمات تحولگرا و تدوین استراتژیهای مربوط به بخش
پژوهش و برنامهریزیهای کلان از سوی مسئولین مدارس علمیه مورد عنایت و مداقه واقع
شود بسیاری از موانع و محدودیتها برطرف میشود.
1) آموزش کارگاهی منسجم و مستمر: با توجه به تجربیّات
متعدد گذشته، بر اساس روش فراشناختی در یادگیری، لازم است طلّاب مفاهیم روش تحقیق
مقدماتی را فرا گیرند تا پس از یک فاصله زمانی و جایابی آموختهها در حافظه
بلندمدت، برای گذراندن روش تحقیق پیشرفته (تکمیلی) آماده شوند. آموزش یکباره و تعمیق
شناخت طلاب در خصوص روش تحقیق میدانی چندان عملیاتی و اثربخش نخواهد بود. شایان
ذکر است که در روش تحقیق پیشرفته برخی نکات در مورد نرمافزارها، آزمون های فرضیه،
مفاهیم آماری و تحلیل دادهها مطرح میشود و بر عملیاتیسازی کامل مفاهیم نظری تأکید
میگردد. به نحوی که یک طلبه به صورت عملی باید یک تحقیق میدانی کاملاًجدید تألیف
نماید. این مرحله با آموزش برخی مهارتهای محاسباتی و رایانهای، مهارت های پژوهشی
خاصّ و مدیریت فرآیند پژوهش همراه است.
2) تأسیس و انتشار یک نشریه؛ بهترین نشریات از نظر
امتیاز و اعتبار علمی، نشریات علمی-پژوهشی هستند. بعد از آن نشریات علمی-ترویجی و
سپس نشریات داخلی مطرح میشوند. در این خصوص تأیید نشریه و امتیازدهی، به صدور رأی
از «کمیسیون بررسی نشریات علمی کشور-معاونت پژوهشی وزارت علوم و تحقیقات» بستگی
دارد. وجود و چاپ مستمر یک نشریه با صاحب امتیازی مدرسه در ایجاد و تقویت روح
پژوهشگری و رقابت علمی بین طلّاب بسیار موثر است. در این راستا بسیاری آموزش های
مستمر روش تحقیق میدانی در شمارگان نشریه، به صورت سلسله درس های مستمر، تحقق مییابد.
3)
ایجاد بانک موضوعات میدانی: به نظر میرسد انتخاب
موضوع و عنوان تحقیق میدانی از اولین مشکلات طلّاب در ابتدای کار تحقیق میدانی
باشد. شایسته است که از سوی معاونان پژوهش مطالعات گسترده و هماندیشی هایی صورت گیرد
تا لیستی از موضوعات میدانی تدوین و برای انتخاب، به نحو مقتضی، به محققین میدانی
عرضه شود. بنابراین، معاونان پژوهش باید خود از اساتید روش تحقیق میدانی باشند. این
امر مستلزم آن است که عناوین و موضوعات بر اساس نظرخواهی از طلّاب و کارشناسان و
اساتید روش تحقیق میدانی، نیازهای فرهنگی و بومی منطقه و قابلیتهای فنی و تخصصی
مدرسه اولویتبندی شود.
4)
تربیت اساتید روش تحقیق میدانی: حضور اساتید راهنما و
مشاور میدانی در مدرسه برای راهنمایی و مشاوره طلّاب (یا مشاوره غیر حضوری) از
موارد مهّم است تا سایر مراحل تحقیقات میدانی طلّاب انجامپذیر باشد. در این راستا
باید بر برنامهریزی برای پرورش مربی و استاد روش تحقیق میدانی تأکید گردد. به نظر
میرسد که بررسی و انجام تغییرات و تعدیلات و تسهیلسازی در قوانین آموزشی مربوط
به شرایط استاد راهنما و مشاور بودن، بسیار موثر خواهد بود. روشن است که داشتن
نگرش حوزوی و تحصیلات علمی لازم، داشتن مهارت تخصّصی کامل در روش تحقیق میدانی اعم
از مقدماتی و پیشرفته و فرآیندهای آن، داشتن اطلاعات مکفی در مورد تحلیل آماری و
نرمافزارهای آماری و رایانهای، مهارت نویسندگی و برخی ویژگیهای دیگر برای اساتید
راهنما و مشاور از ضروریات است.
5) تشویق و ترغیب: با وضع برخی قوانین
آموزشی و برنامه های حمایت مالی کلی یا بخشی از هزینههای تحقیق و... میتوان بین
محققین میدانی و غیر میدانی تفاوت و تعارض ایجاد کرد. ایجاد و مدیریت صحیح این
تعارض باعث تقویت و گسترش گرایش طلّاب به تحقیقات میدانی خواهد شد.
6) تامین ابزار اندازهگیری لازم: یکی از دغدغههای
پژوهشگران میدانی فقدان پرسشنامه استاندارد یا ابراز مناسب موضوع تحقیق است. مدیریت
محترم و معانت پژوهشی مدرسه میتوانند در صورت صلاحدید، پس از بررسی و تحقیق در
مورد نحوه تهیه این ابزارها، نسبت به تهیه و خرید یکجا یا موارد مورد نیاز از
مؤسسات و سایتهای پژوهشی مربوط، اقدام لازم را مبذول دارند.
حسین اسلام پور (مربی روش تحقیق میدانی) سوم
اردیبهشتفروردین 96
-تمیمی
آمدی، عبدالواحد، غررالحکم و دررالکلم، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1366،
اول، ص10.
- نگارنده به منظور
برگزاری کارگاههای متعدّد در مدارس علمیه مجبور است فرم ساده و خودساختهای را با
نامه طرحنامه تحقیق میدانی برای تمارین عملی در اختیار طلاب محقق قرار دهد.
